Για το Πολυκεντρικό - Διαχρονικό Μουσείο Κεφαλονιάς. Γράφει ο Τάκης Τόκκας

Άραγε υπάρχει  πολίτης που να πιστεύει ότι αυτές οι λειτουργίες που συναπαρτίζουν ένα διαχρονικό μουσείο μπορούν πραγματικά να επιτελούνται σε ένα κτήριο ανάλογου μεγέθους με αυτό του υφιστάμενου Αρχαιολογικού Μουσείου Αργοστολίου;

Το Αρχαιολογικό Μουσείο Αργοστολίου, κατασκευασμένο με τους πόρους και τα μέσα της δεκαετίας του 1950, επί δεκαετίες παρουσίαζε τον αρχαίο (και μόνον) πολιτισμό του νησιού, σαφώς με όλους τους περιορισμούς που επέβαλλε η έλλειψη επαρκούς χώρου. Πόσο αφελείς θα πρέπει να είμαστε, ώστε να πιστεύουμε ότι σε ίδιας ή παραπλήσιας έκτασης χώρο μπορούν να εκτεθούν επί πλέον 17 αιώνες πολιτισμού (4ος -20ος αι. μ.Χ.); ( Αναφέρουμε παραπλήσιας έκτασης γιατί, αν έχουμε σωστή πληροφόρηση, αν κατεδαφιστεί το κτήριο σύμφωνα με τους νέους ρυμοτομικούς σχεδιασμούς της πόλης θα πρέπει να ανεγερθεί μικρότερο).

Ένα μουσείο δε καθίσταται “Διαχρονικό” απλώς και μόνον εκθέτοντας μερικές εικόνες από ναούς, ένα τέμπλο – πιθανότατα προερχόμενο από κάποιον βενετσιάνικης εποχής ναό αφημένο στην τύχη του επί 70 έτη ή κάποιο συντηρημένο τέμπλο από ιδιωτική καπέλα της οποίας το κτίσμα είναι πιθανόν σε ερειπιώδη κατάσταση   ή  κάποια πορτραίτα ευγενών ή και οτιδήποτε άλλο!

Πιστεύοντας ότι είναι ανάγκη να προβληθεί ουσιωδώς ο μεσαιωνικός και νεώτερος πολιτισμός της Κεφαλονιάς, πρόσφατα υποστηρίξαμε δημοσίως την ανάγκη δημιουργίας ενός σύγχρονου, και πραγματικά διαχρονικού, μουσείου στην θέση του προσεισμικού Αρχαιολογικού Μουσείου (Αγγλικανική Εκκλησία), στην περιοχή του Μέτελα στο Αργοστόλι.

Εάν, όμως, το ΥΠΠΟΑ επιμένει στην παραμονή του Μουσείου στην σημερινή του θέση, τότε αυτό καλό θα ήταν αυτό να παραμείνει αφιερωμένο στην αρχαιότητα, όπως συνέβαινε έως τους σεισμούς του 2014, και να δημιουργηθεί εκ των ενόντων ένα Μουσείο Μεσαιωνικού και Νεώτερου Πολιτισμού στο Κάστρο του Αγίου Γεωργίου, όπως έχουμε προτείνει εγγράφως τόσο προς το ΥΠΠΟΑ το 2016 αλλά και προς την Π.Ι.Ν ,εφόσον ποικίλοι λόγοι δεν θα επιτρέψουν την ανέγερση νέου κτηρίου στη περιοχή του Μέτελα.

Κεφαλονιά,Μπόργκο ή μπούργο του κάστρου του Σαν Τζώρτζη,το φράγκικο καμπαναριό και ο ναός τση Βαγγελίστρας

Στο κάστρο του Σαν Τζόρτζη αποκατεστημένοι χώροι στο εσωτερικό του, όπως το λεγόμενο σπίτι του πρεβεδούρου/ προβλεπτή και οι φυλακές παραμένουν κλειστοί χώροι στο κοινό, ενώ θα μπορούσαν να φιλοξενήσουν ένα μουσείο στο οποίο θα αναδεικνύεται η ιστορική, κοινωνική και πολιτιστική ταυτότητα του νησιού κατά τον Μεσαίωνα και του Νεώτερους χρόνους – κατά το πρότυπο του εξαίρετου μουσείου στο κάστρο Χλεμούτσι /Clermont στην Κυλλήνη. Στο πλαίσιο, μάλιστα, ενός πολυκεντρικού μουσείου, ερειπωμένοι από τους σεισμούς του 1953 βενετσιάνικης εποχής ναοί στην περιοχή του Μπόργου και εξώμπουργου του κάστρου του Σαν Τζόρτζη, θα μπορούσαν να αποκατασταθούν και να αξιοποιηθούν στεγάζοντας θεματικές ενότητες του μουσείου (π.χ. Άγιος Σπυρίδων, Άγιοι Θεόδωροι, Άγιος Δημήτριος, Φανερωμένη).Να σημειωθεί ότι ο ιστορικός ναός της Βαγγελίστρας (Ευαγγελίστριας) στο μπόργο λειτουργεί –άτυπα- ως εκκλησιαστικό μουσείο μια και είναι φυλαγμένες και εκτεθειμένες σε προθήκες αλλά και εντός του ιερού εικόνες διαφόρων ιστορικών περιόδων. Σχετικά κάτι παρόμοιο και στο κάστρο στην Άσσο.

Το όφελος θα ήταν πολλαπλό, αφού δίδοντας νέα χρήση στα εν λόγω μνημεία, αυτά θα διασώζονταν από την επαπειλούμενη καταστροφή, αποτελώντας παράλληλα ζωντανό μάρτυρα του Επτανησιακού πολιτισμού. Μια τέτοια πρωτοβουλία, πέραν της αδιαμφισβήτητης πολιτιστικής της διάστασης, θα είχε επίσης σημαντικά οικονομικά οφέλη για το νησί, αφού θα προσέλκυε σημαντικό αριθμό επισκεπτών.

Σε κάθε περίπτωση, ένα Μουσείο Διαχρονικό ή ένα Μουσείο Μεσαιωνικού και Νεώτερου Πολιτισμού οφείλει να λειτουργεί συμπληρωματικά και όχι ανταγωνιστικά προς τα υφιστάμενα μουσεία, δημόσια και ιδιωτικά, τα οποία επί δεκαετίες και με περιορισμένα μέσα προστατεύουν και προβάλλουν τον πολιτισμό μας και πρέπει εμπράκτως να τυγχάνουν της απαιτούμενης στήριξης και αναγνώρισης. Είναι αδιανόητη η σκέψη να απογυμνωθούν υφιστάμενα μουσεία από εμβληματικά έργα που φιλοξενούν με σκοπό να κοσμήσουν ένα υπό ίδρυση μουσείο.

Τάκης Τόκκας

Άλλοι προτείνουν την μεταφορά του μουσείου στην προσεισμική του θέση, στον Μέτελα, με την ανακατασκευή του προσεισμικού κτηρίου, το οποίο είχε κτισθεί τον 19ο αι. ως Αγγλικανική Εκκλησία και αρχιτεκτονικά μέλη του διασώζονται διάσπαρτα στο Αργοστόλι –όπως για παράδειγμα στην Λότζα του Δημαρχείου επί της Πλατείας Βαλλιάνου. Βασικό επιχείρημα των τελευταίων αποτελεί η ανάγκη επανασύνδεσης του Αργοστολίου με το προσεισμικό παρελθόν του.

Οι πετρινες βάσεις, τα κιονόκρανα και τμήματα των σπονδύλων από τις κολώνες του Αγγλικανικού Ναού και μετέπειτα Αρχαιολογικούς Μουσείου όπως σώζονται σήμερα!

Κανείς, όμως, έως τώρα δεν έχει ασχοληθεί με το μείζον, δηλαδή με την ανάγκη δημιουργίας ενός σύγχρονου αρχαιολογικού μουσείου, το οποίο θα προβάλει σύμφωνα με την σύγχρονη μουσειακή αντίληψη τον διαχρονικό αρχαιολογικό πλούτο του νησιού μας. Ενός μουσείου, που θα διαθέτει άρτιες υποδομές φύλαξης και συντήρησης των αρχαιοτήτων, που θα πληροί τις προϋποθέσεις ώστε να είναι ανοιχτό στην κοινωνία, διαθέτοντας χώρους περιοδικών εκθέσεων, διεξαγωγής ημερίδων και εκπαιδευτικών προγραμμάτων. Έως τώρα, το μουσείο Αργοστολίου αντιμετωπίζεται μάλλον ως ένας χώρος παρουσίασης εκθεμάτων και προσέλκυσης τουριστών και όχι ως ένας ζωντανός παιδευτικός οργανισμός, ο οποίος θα απευθύνεται εξίσου στην τοπική κοινωνία και σε επισκέπτες.

Εάν θέλουμε ένα μουσείο «προθήκη εκθεμάτων», κι αυτών λιγοστών, το κτήριο του Καραντινού του 1956 είναι επαρκές. Αν όμως θέλουμε ένα σύγχρονο μουσείο, είναι απολύτως ανεπαρκές. Απλούστατα, γιατί είναι πολύ μικρό για να καλύψει τις λειτουργίες που ένα σύγχρονο μουσείο επιτελεί, ενώ, λόγω έλλειψης χώρου, δεν υπάρχει ούτε η δυνατότητα επέκτασής του.

Θα ήταν επαρκές το κτήριο του προσεισμικού μουσείου(Αγγλικανική εκκλησία), αν αυτό ανακατασκευαζόταν; Από μόνο του, προφανώς και όχι, για τους ίδιους προφανείς λόγους.

Αν όμως η ανακατασκευή του προσεισμικού μουσείου συνδυαζόταν με την κατασκευή και ενός νέου, σύγχρονου κτηρίου στην περιοχή του Μέτελα, το συγκρότημα που θα προέκυπτε θα μπορούσε να αποτελέσει μία εξαιρετική λύση, σε επίπεδο αρχιτεκτονικό, μουσειολογικό αλλά και συμβολικό. Θα μπορούσε, δηλαδή, ο διαθέσιμος ελεύθερος χώρος στην εν λόγω περιοχή να αξιοποιηθεί για την κατασκευή ενός μουσείου με δύο αυτοτελείς πτέρυγες, εκ των οποίων η μία θα ήταν ανακατασκευή του προσεισμικού κτηρίου και η άλλη θα αποτελούσε σύγχρονη αρχιτεκτονική δημιουργία. Το Αργοστόλι θα αποκτούσε, στην περίπτωση αυτή, ένα σύγχρονο αρχαιολογικό μουσείο, το οποίο θα πρόβαλε την διαχρονική ιστορία της Κεφαλονιάς, θα διέθετε σύγχρονες εγκαταστάσεις έκθεσης, φύλαξης και συντήρησης των αρχαιοτήτων, αμφιθέατρο, αναψυκτήριο, πωλητήριο, καθώς και χώρο γραφείων της Εφορείας Αρχαιοτήτων που σε αυτή την περίπτωση θα εξοικονομούσε αρκετές χιλιάδες ευρώ ετησίως το υπουργείο από τα καταβαλλόμενα ενοίκια.

Την ίδια στιγμή, το συγκρότημα του Μουσείου θα αποτελούσε σύνδεσμο ανάμεσα στο χαμένο παρελθόν της πόλης (ανακατασκευή Αγγλικανικής εκκλησίας) και την εποχή μας (νέα πτέρυγα).

Προφανώς και στον συνολικό σχεδιασμό θα πρέπει να ληφθούν σοβαρά υπόψη τόσο το μνημείο της Εθνικής Αντίστασης που υπάρχει στο Μουράγιο που οριοθετεί την δυτική πλευρά του χώρου στον οποίο βρισκόταν η Αγγλικανική Εκκλησία, όσο και προς Βορρά το παλιό Εβραϊκό κοιμητήριο.

Η πρόσοψη του Αγγλικανικού Ναού και μετέπειτα Αρχαιολογικού Μουσείου Αργοστολίου πριν καταστραφεί από τους σεισμούς του 1953.Οι λίθινες κολώνες και οι εμφανείς πέτρινοι δόμοι σώζονται και εχουν διασκορπιστεί στο Αργοστόλι ως διακοσμητικά στοιχεία. Λέγεται ότι το υπόγειο του κτηρίου που χρησίμευε σαν αποθήκη, σφραγίστηκε χωρίς να απομακρυνθούν τα αντικείμενα.Πιθανόν μια μικρή έρευνα από την επιχώρια Εφορεία Αρχαιοτήτων να δώσει οριστική απάντηση στο θέμα.

Σε περίπτωση υιοθέτησης αυτής της λύσης, θα ανέκυπταν δύο ζητήματα. Το πρώτο αφορά στο γεγονός ότι ο διαθέσιμος χώρος στον Μέτελα αποτελεί χώρο πρασίνου. Το ζήτημα αυτό μπορεί να επιλυθεί με τροποποίηση του πολεοδομικού σχεδίου του Αργοστολίου, αφού πρώτα εκπονηθούν οι απαιτούμενες πολεοδομικές μελέτες. Άλλωστε, η πόλη του Αργοστολίου έχει ανάγκη πολύ σοβαρών πολεοδομικών παρεμβάσεων και η δημιουργία ενός νέου μουσείου θα μπορούσε να δώσει την ευκαιρία μιας συνολικής θεώρησης του προβλήματος.

Το δεύτερο ζήτημα αφορά στην ανακατασκευή ή όχι του κτηρίου του Καραντινού (1903-1976), που σχεδιάστηκε το 1955 και κατασκευάστηκε λίγα χρόνια αργότερα.

Ο Π. Καραντινός(1903-1976) – τέταρτο από τα επτά παιδιά των ευπόρων και καλλιεργημένων Κεφαλονιτών αστών Νικολάου Καραντινού και Αγγελικής Γερολυμάτου που διαβιούσαν στην Κωνσταντινούπολη – ήταν ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της αρχιτεκτονικής του «μοντέρνου κινήματος» στην Ελλάδα. Το εκτενέστατο έργο του είχε διεθνή απήχηση, ειδικά στο χώρο της σχεδίασης μουσείων, αφού τον απασχολούσε ιδιαίτερα η τυπολογία του μουσείου ως κτηρίου και κυρίως η «συνομιλία» των γλυπτών με το φυσικό φως.

Ο Καραντινός, βέβαια, έχει και ατυχή έργα, με χαρακτηριστικό παράδειγμα το κτήριο του πρώην Υπουργείου Παιδείας (και νυν ξενοδοχείου) στην Αθήνα. Το κτήριο του μουσείου Αργοστολίου μάλλον δεν συγκαταλέγεται στα λαμπρότερα οικοδομήματά του και ο Κ.Π. Φωκάς Κοσμετάτος εκφράζοντας γραπτώς την άποψη πολλών κατοίκων και διανοουμένων της εποχής του επιθυμούσε την κατεδάφισή του – πριν καν περατωθεί η κατασκευή του – υπογραμμίζοντας ότι «(…)ειδικώτερον το μουσείον αποτελεί ακατανόητον αρχιτεκτονικήν και χρωματικήν σύνθεσιν ενθυμίζουσαν Αιγυπτιακόν Ναόν(…).».

Η εμμονή με την ανακατασκευή του μάλλον εκπλήσσει, ειδικά την ώρα που πολλά μεσαιωνικά, Βενετσιάνικα και νεώτερα μνημεία του νησιού μας καταρρέουν ή καίγονται, χωρίς πολλοί να συγκινούνται και χωρίς οι άμεσα εμπλεκόμενες υπηρεσίες να καταδέχονται να απαντήσουν καν.

Κοργιαλένειο Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο Αργοστολίου

Αν, όμως, η ανακατασκευή του κρίνεται απαραίτητη, το κτήριο αυτό θα μπορούσε πράγματι να αξιοποιηθεί και μάλιστα για σκοπούς όχι ουσιωδώς αποκλίνοντες από αυτούς για τους οποίους κατασκευάστηκε. Θα μπορούσε, για παράδειγμα, να στεγάσει τις συλλογές του Κοργιαλένειου Ιστορικού και Λαογραφικού Μουσείου Αργοστολίου, το οποίο κυριολεκτικά ασφυκτιά στο ισόγειο της Κοργιαλενείου Βιβλιοθήκης.

Η ιδρύτρια του Κοργιαλένειου Μουσείου, μακάρια σιόρα Ελένη Κοσμετάτου, είχε επανειλημμένα δηλώσει στον υπογράφοντα το παρόν άρθρο, ότι το Κοργιαλένειο Μουσείο πρέπει να βρει τον χώρο που του αρμόζει για την σωστή μουσειολογικά ανάδειξη των εκθεμάτων.

Σε κάθε περίπτωση, η τύχη του κτηρίου του Καραντινού πρέπει να αποσυνδεθεί από το νέο Αρχαιολογικό Μουσείο Αργοστολίου. Τα μουσεία του 21ου αιώνα δεν κτίζονται με σχέδια ούτε του περασμένου ούτε του προπερασμένου αιώνα – εκτός και αν σε αυτά μπορεί να δοθεί νέα πνοή αρχής γενομένης από τον ωφέλιμο χώρο τους και όχι μόνο.

Αν, βέβαια, θέλουμε πράγματι στην Κεφαλονιά ένα μουσείο σύγχρονο και επαρκές για να αναδείξει τον μακραίωνο αρχαιολογικό πλούτο της!

Αλλά μάλλον δεν θέλουμε ένα σύγχρονο και άνετο μουσείο που θα αναδεικνύει διαχρονικά την μακραίωνη ιστορία της Κεφαλονιάς.

Γιατί πως είναι δυνατόν στον μικρό ωφέλιμο χώρο του Αρχαιολογικού Μουσείου Αργοστολίου να φιλοξενηθεί έκθεση με αντικείμενα του χρονικού εύρους που αναγράφονται στην σελίδα της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κεφαλληνίας και Ιθάκης στο facebook ?! Και πως είναι δυνατόν συγχρόνως να φιλοξενεί τα υπόλοιπα που αναφέρει?!

Από κοινού με την πολιτική ηγεσία αναζήτηση οριστικής λύσης

Ωστόσο, κοινή είναι πλέον η πεποίθηση στους Κεφαλονίτες, όπου γής, ότι το θέμα για την οριστική λύση του Αρχαιολογικού Μουσείου Αργοστολίου δεν αποτελεί θέμα μόνο μεταξύ της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κεφαλληνίας και Ιθάκης και του  ΥΠΠΟΑ! Κάθε άλλο!

Το Μουσείο πρέπει να αναγερθεί με τις προδιαγραφές και για τους λόγους που αναπτύξαμε παραπάνω στην ιδανική θέση στον Μέτελα. Ωστόσο η επαγωγική, τεκμηριωμένη και στον αντίλογο, συζήτηση από την ΕΦΑΚΙ, τους ειδικούς επιστημονικούς εκπροσώπους του Δημάρχου κ. Θ. Μιχαλάτου, του Αντιπεριφερειάρχη κ. Σ. Τραυλού και του Βουλευτή κ Π.Καππάτου είναι επιβεβλημένη κίνηση- που με την λήξη των μέτρων λόγω κορωνοϊού -πρέπει με την ευθύνη των πολιτικών αρκόντων να συγκληθεί στρογγυλή τράπεζα και να αποφασισθεί τελεσίδικα τι πρέπει να γίνει!

Τάκης Τόκκας

Πηγές

• – Δ. Ζήβας, Ιόνια νησιά, « Τεχνικά Χρονικά»,1-15 Ιανουαρίου 1959
• – Κ.Π. Φωκάς-Κοσμετάτος, 1962, Κεφαλληνιακά Β’,Αρχιτεκτονικά, Αθήναι 1962
• -Ηλίας Μπεριάτος, «Αρχιτεκτονική και Πολεοδομία στο μετασεισμικό Αργοστόλι», Αργοστόλι 1979
• -Αντρέας Γιακουμακάτος, Πάτροκλος Καραντινός(1903-1976),Διδακτορική Διατριβή, Θεσσαλονίκη 1997
• -Εφορεία Αρχαιοτήτων Κεφαλληνίας και Ιθάκης λογαριασμός στο facebook με πρόσβαση στις 10/04/2020
•  https://www.facebook.com/profile.php?id=106995460799958

=====

Υ.Γ Αφορμή για το παρόν άρθρο μας έδωσε πρόσφατη ανάρτηση της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κεφαλληνίας και Ιθάκης στο νέο λογαριασμό της στο facebook.